Никола Мас: Уран олборлоод гаргаж байгаа улс оронд ашигласан цөмийн түлшний хаягдал хэзээ ч эргэж ирэхгүй

Дорноговь аймгийн Улаанбадрах сумын нутаг дахь Зөөвч-Овоо орд нөөцөөрөө сүүлийн 10 жилд нээгдсэн хамгийн том ураны ордын нэгд тооцогдож байна.

Тус ордын үйлдвэрлэлийн туршилт эхэлсэн бөгөөд төслийг хэрэгжүүлэгч “Бадрах Энержи” компанийн 66 хувийг эзэмшигч, Францын "Орано Майнинг" компанийн Гүйцэтгэх захирал Никола Мас өнгөрсөн долоо хоногт Монголд хүрэлцэн ирсэн юм.

Энэ үеэр түүнтэй “Зөөвч-Овоо” төсөл болон уран, цөмийн эрчим хүчний салбарын талаар ярилцлаа. Тэрбээр уур амьсгалын өөрчлөлтийн эсрэг дэлхий нийтээрээ тэмцэж байгаа энэ үед Монгол Улс ногоон эрчим хүчний түүхий эд экспортлохын зэрэгцээ хэрэглэгч болох ч боломж байгааг онцолсон юм.

-Зөөвч-Овоо ордын үйлдвэрлэлийн туршилт өнгөрсөн долдугаар сард эхэлсэнтэй холбоотой таныг Монголд ирж байгаа гэж ойлгож байна. Уран олборлолтоор дэлхийд тэргүүлэгчдийн нэг ”Орано Майнинг” компанийн хувьд Монгол дахь төслийн ач холбогдлыг та хэрхэн харж байгаа вэ? -"Зөөвч-Овоо" бол “Орано Майнинг” компанийн хувьд маш чухал төсөл. Ойролцоогоор 30-35 жилийн хугацаанд хэрэгжих томоохон төсөл байгаа. Нөгөө талаас Монгол-Францын стратегийн ач холбогдол бүхий салбар дахь хамтын ажиллагаа бодитоор биеллээ олж байна гэж хэлж болно. 

Францын тал 66 хувь эзэмшдэг бол Монголын тал 34 хувийг эзэмшиж байгаа. 

Манай төсөл 20 гаруй жилийн өмнө эхэлж байсан. Таны хэлсэнчлэн одоо бол үйлдвэрлэлийн туршилтын шатанд явж байна. Үйлдвэрлэлийн туршилт ирэх жилийн эхэн үе хүртэл үргэлжлэх ёстой. 

“Орано Майнинг” компанийн хувьд энэхүү үйлдвэрлэлийн туршилт газар доор уусган олборлох технологиор уран олборлох боломжтойг батлан харуулах нөхцөл бүрдүүлж байгаагаараа ихээхэн ач холбогдолтой. Монгол Улсын хувьд анх удаа уг арга техникийг ашиглаж байгаа тул мөн энэ аргаар уран олборлох боломжтой гэдгийг хүн бүр нүдээрээ харж, үүнд итгэх боломж бүрдүүлж байгаагаараа чухал төсөл юм. 

-Монголд ирээд хийсэн уулзалтуудынхаа үр дүнгээс хуваалцахгүй юу, таны хүлээлтэд хүрсэн үү?

-Би дөрөв дэх удаагаа Монгол Улсад ирж байна. Энэ дөрвөн удаагийн айлчлалыг харвал энэ удаагийнх хамгийн үр дүнтэй нь гэж хэлнэ.

Миний бодлоор үйлдвэрлэлийн туршилт эхлээд амжилттай, хэвийн явж байгаагаас гадна хэрхэн яаж уран олборлож байгаа нь  олон хүнд итгэл төрүүлсэн болов уу гэж харж байна. Өнөөдөр урьд урьдынхаасаа олон хүн энэ төслөөс Монгол Улсад бий болгож буй боломжийн талаар ярьж байна. 

-Хэтийн төлөв, боломжийн талаар илүү тодруулахгүй юу? Монгол Улсад ямар боломжууд энэ төслөөс бий болох вэ?

-Улс төрийн түвшинд яривал энэ төсөл нь Монгол, Франц хоёр улсын түншлэлийг бодитой хэрэгжүүлж байгаа төсөл. Франц улстай холбогдож, Франц улстай хийж байгаа хамтын ажиллагааны том илэрхийлэл юм. 

Нөгөө талаар, энэ төсөл нь шинэ ашигт малтмалыг олборлож эхэлж байгаа гэдгээрээ Монгол Улсын экспортыг төрөлжүүлэх боломжийг олгож байна.

Гуравдугаарт, уран нь нүүрсхүчлийн хий ялгаруулахгүйгээр цахилгаан эрчим хүч үйлдвэрлэх боломжийг олгож байгаа. Өнөөдрийн байдлаар Монгол Улс их хэмжээний шатах ашигт малтмал буюу нүүрс экспортолж байна. Уур амьсгалын өөрчлөлтийн үед нүүрсний хэрэглээ улам бүр багасна. Ийм үед ураныг экспортод гаргаснаар нүүрсхүчлийн хий ялгаруулахгүйгээр эрчим хүч үйлдвэрлэх үйлсэд том хувь нэмэр оруулна.  Илүү бодит боломжийн тухайд, төсөл хэрэгжсэнээр ирээдүйд 1,000 орчим ажлын байр бий болгож байгааг дурдаж болно. Үүнд шууд болон шууд бус ажлын байр багтаж байгаа ба 98 хувь нь монгол ажилтнууд байх юм. 

Төсөл хэрэгжих нийт хугацаандаа татвар, хураамж хэлбэрээр Монгол Улсын төсөвт 1 тэрбум ам.доллар төвлөрүүлнэ. Дорноговь аймгийн хэмжээнд мэдэгдэхүйц хэмжээний хөрөнгө оруулалтыг нийгмийн төсөл хөтөлбөрт оруулна. 

-Нэг тэрбум долларын татвар төлнө гэж байна. Монгол Улс ураны нөөцөөр дэлхийд эхний 10-т бичигдэж байгаа. Ийм нөөцтэй улсын хувьд тэрбум долларын өгөөж бусад улстай харьцуулахад хэр зэрэг өгөөж вэ?

-Зөөвч-Овоогийн ураны уурхай нь дунд хэмжээний ураны уурхай болно л доо. Хамгийн жижиг ураны уурхайнууд жишээ нь жилд 1,000 хүрэхгүй тонн буюу цөөн хэдэн зуун тонн уран үйлдвэрлэдэг бол хамгийн том уурхайнууд нь жилд 7,000 орчмыг үйлдвэрлэн гаргадаг. Зөөвч-Овоогийн хувьд жилд ойролцоогоор 3,000 тонн уран үйлдвэрлэн гаргана. 

Татвар хураамжийн хувьд Монгол Улсад өөр бусад улс орнуудын жишигт байх хэмжээний татвар, хураамж авахыг зорих болов уу гэж бодож байна. 

Бидний хувьд уурхай ажиллах нийт хугацаанд 1 тэрбум ам.долларын татвар хураамж нь төлнө гэдэг нь мэдээж жилдээ 7,000 тонныг олборлож байгаа уурхайгаас бага ч 1,000 хүрэхгүй тонн уран олборлож байгаа уурхайтай харьцуулахад илүү өндөр хэмжээний татвар хураамж төлнө гэсэн үг. Тэгэхээр 1 тэрбум доллар бол нэлээд сайн орлого бүрдүүлэлт гэж харж байна. 

Үүнээс гадна Монгол Улсын хувьд ямар төрлөөр орлого төвлөрүүлэх вэ гэдэг шийдвэрээ гаргах болов уу. Татвар хураамжуудаараа дамжуулан энэ төслөөс илүү орлого бүрдүүлэх эсвэл, орон нутагт хэрэгжих нийгмийн төсөл хөтөлбөрүүдэд илүүтэй хөрөнгө оруулалт татах уу гэдэг дээр хөрөнгө оруулагч биш, харин Монгол Улс өөрөө шийдвэрээ гаргана гэж бодож байна.