Цэнхэр нүүрстөрөгч гэж юу вэ?
ОУАЭА нь дэлхийн өнцөг булан бүрээс мэргэжилтнүүдтэй хамтран далайн өвсний нуга, мангр ой, далайн түрлэг зэрэг далайн эрэг орчмын экосистемд баригдаж, хадгалагдаж буй органик шингээгдсэн нүүрстөрөгчийг хөх нүүрстөрөгч гэж нэрлэдэг. (Зураг: A.Barber Huescar/IAEA)
Эргийн ургамлын нүүрстөрөгчийн шингээлт
Цэнхэр нүүрстөрөгч нь мангро ой, давслаг намаг, далайн өвсний нуга зэрэг далайн эргийн ургамалжсан экосистемд хуримтлагдаж, далайд хадгалагддаг органик нүүрстөрөгчийг хэлдэг. Эдгээр цэнхэр нүүрстөрөгчийн экосистемд органик нүүрстөрөгч хуримтлагдаж, хурдсанд хадгалагддаг. Уг далайн амьдрах орчин нь эрэг дагуу тархсан бөгөөд Антарктидаас бусад бүх тивд байдаг бөгөөд ойролцоогоор 50 сая га талбайг эзэлдэг бөгөөд энэ нь Их Британийн нутаг дэвсгэрээс бараг хоёр дахин их байгаа юм.
Цэнхэр нүүрстөрөгчийн экосистем нь хүмүүс болон далайн эрэг орчмын орчинд уур амьсгалын өөрчлөлтийг бууруулах, дасан зохицоход тусалдаг.
Энэ нь далайн эрэг орчмын экосистемүүд их хэмжээний нүүрстөрөгчийг өөртөө шингээж чаддаг төдийгүй далайн эргийн шугамыг элэгдэлд орохоос хамгаалах, далайн шуурга, далайн түвшний өсөлтийн нөлөөллийг бууруулахад чухал үүрэг гүйцэтгэдэг. Далайн эрэгт ургадаг ургамлууд нь бохирдуулагч бодисыг шүүж, усны чанарыг сайжруулахад тусалдаг; төрөл бүрийн зүйлийн далайд амьдрах орчныг бүрдүүлэх замаар биологийн олон янз байдлыг дэмжиж; загас, нялцгай биетний үржүүлгийн үүргийг гүйцэтгэдэг. Эдгээр хүчин зүйлүүд нь эргийн бүс нутгийг уур амьсгалын өөрчлөлттэй холбоотой цаг агаарын үзэгдлээс хамгаалж, далайн амьтдыг хамгаалахад тусалж, ургамлаар бүрхэгдсэн эрэг орчмын экосистем нь цаг уурын өөрчлөлт, түүнтэй холбоотой цаг агаарын гамшигт үзэгдлүүдэд хүмүүс болон хүн амын амьдрах орчинд илүү тэсвэртэй болгоход хэрхэн тусалдаг болохыг харуулж байна.
Органик нүүрстөрөгчийг (C) далайн эргийн экосистемийн организмын үндэс, иш, ургамлын навчинд шингэдэг. (Инфографик: A. Huescar Barber/IAEA)
Цэнхэр нүүрстөрөгчийн экосистем нь уур амьсгалын өөрчлөлтийг бууруулах замаар байгаль орчныг тогтвортой байлгахад тусалдаг. Үүний эсрэгээр, Цэнхэр нүүрстөрөгчийг хуримтлуулдаг далайн эрэг орчмын бүс нутгийг сүйтгэж, элэгдэлд оруулах нь богино хугацаанд их хэмжээний ялгарсан нүүрстөрөгчийг агаар мандалд ялгаруулдаг.
Эрдэмтэд далайн эргийн тогтворгүй хөгжил, ойн хомсдол, хүрээлэн буй орчны бохирдол болон бусад хөнөөлт үйл ажиллагаанаас болж сүүлийн 70 жилийн хугацаанд нүүрстөрөгчийг шингээх цэнхэр нүүрстөрөгчийн экосистемийн хүчин чадал мэдэгдэхүйц буурсан гэдэгтэй санал нэг байна. Сүүлийн 50 жилд далайн эргийн орчмын ургамлаар бүрхэгдсэн талбай 25-50 хувиар багассан байна.
Далайн нүүрстөрөгчийн эргэлт
Далайн эргийн экосистемүүд нүүрстөрөгчийн шингээгчийн үүргийг хэрхэн гүйцэтгэдэг вэ?
Олон тэрбум тонн нүүрстөрөгч агаар мандал, газар, далайгаар байнга хөдөлж байдаг. Далайн нүүрстөрөгчийн эргэлт нь дэлхийн уур амьсгалыг зохицуулах, далайн тогтвортой амьдралыг дэмжихэд тусалдаг амин чухал үйл явц юм.
Нүүрстөрөгчийг нүүрстөрөгчийн эргэлтээс салгаж, далай тэнгисийн хурдсанд удаан хугацаагаар хадгалах үед нүүрстөрөгчийн шингээлт үүсдэг.
Цөмийн шинжлэх ухаан юу хийж чадах вэ?
Далайн өвс, мангро, намгархаг газарт хуримтлагдаж буй хурдас нь сүүлийн хэдэн жилээс хэдэн сая жилийн өмнөх хүртэлх цаг хугацааны туршид хүрээлэн буй орчны өөрчлөлтийг харуулахад туслах болно. Ургамлын далай эрэг орчмын экосистемийн нүүрстөрөгчийг тунадас дахь хуримтлуулах, хадгалах чадварыг цөмийн болон изотопын аргаар хэмжиж болно.
Монако дахь ОУАЭА-ийн Далайн орчны лаборатори нь эдгээр элементүүдийг далайн хурдас дахь органик нүүрстөрөгчийн хуримтлалын хурдыг тодорхойлохдоо далайн эргийн ургамалжсан экосистемийн хурдасны үндсэн дээжийг ашигладаг. Тунадсыг урт хуванцар хоолой ашиглан цуглуулдаг бөгөөд энэ нь дээж цуглуулах явцад хуримтлагдсан тунадасны давхаргыг хадгалах боломжтой.
Байгалийн гаралтай цацраг идэвхт изотоп хар тугалга-210 (210Pb) нь цезий-137 (137Cs) зэрэг зарим зохиомол цацраг идэвхт изотопуудтай хослуулан хурдас дахь тунадасжилтын хурдыг хэдэн арван жилийн хугацаанд буюу 100 орчим жилийн хугацаанд тодорхойлоход ашигладгаас хүний үйл ажиллагаанаас үүдэлтэй байгаль орчинд үзүүлэх нөлөө эрс нэмэгдсэн.
Эдгээр аргууд нь изотоп бүрд тохирсон альфа, гамма спектрометрийг ашиглан радиохимийн ялгах, хэмжилтийг багтаадаг. Үүнийг дараа нь органик нүүрстөрөгчийн агууламж ба түүний изотопуудыг тунамлын бүртгэлийн дагуу масс спектрометрийн аргаар хэмжихтэй хослуулан органик нүүрстөрөгчийн нөөц ба шарилын хэмжээг үнэлдэг.
Тунасны цөмийг (зураг дээр) Танзани улсын Занзибар дахь далайн өвсний нугад цуглуулж, үнэлгээ хийдэг. Цөмийн багаж хэрэгслийг ашиглан ОУАЭА-ийн эрдэмтэд ургамалжсан эрэг орчмын экосистем дэх нүүрстөрөгчийн хуримтлалын түвшнийг тодорхойлохын тулд өргөн хүрээний шинжлэх ухааны байгууллагуудтай хамтран ажилладаг. (Зураг: Г. Гисперт)
Цэнхэр нүүрстөрөгчийг байгальд суурилсан уур амьсгалын шийдэл болгон хэрхэн ашиглах вэ?
Цэнхэр нүүрстөрөгч нь агаар мандлаас илүүдэл нүүрстөрөгчийг зайлуулж, хэдэн зуун, мянган жилийн турш хадгалснаар уур амьсгалын өөрчлөлттэй тэмцэхэд тусалдаг. Гэсэн хэдий ч нүүрстөрөгчийг шингээх чадвар нь эдгээр экосистемийг хамгаалах, хамгаалах хэрэгцээг харуулж байна. Эдгээр эрэг орчмын амьдрах орчныг гэмтээх нь өмнө нь хуримтлагдсан нүүрстөрөгчийг ялгаруулж, цаашдын сөрөг нөлөөллийг бий болгодог.
Цэнхэр нүүрстөрөгчийн салбарт хөрөнгө оруулалт хийх нь байгаль цаг уурын өөрчлөлтийн нөлөөллийг бууруулж, бодлого боловсруулагчид далайн болон эргийн ургамлын экосистемийн тогтвортой менежментийг дэмжихийн тулд нотолгоонд суурилсан өгөгдлийг ашигладаг ирээдүйд хийх хөрөнгө оруулалт юм.Эдгээр бүс нутгийг хамгаална гэдэг нь эрүүл эрэг, эрүүл экосистем, илүү эрүүл гараг гэсэн үг.
