Жоан Лиу, ОУАЭА-ийн Олон нийтийн мэдээлэл, харилцааны алба

Гурван тэрбум гаруй хүний амьжиргаа нь далай тэнгисийн нөөцөөс хамаардаг ч далай нь бидний амьсгалж буй хүчилтөрөгчийн ихээхэн хэсгийг хангаж, хүлэмжийн хийг шингээж, агаар мандалд үзүүлэх нөлөөллийг бууруулдаг. Дэлхийн уур амьсгал, цаг уурын тогтолцоо, түүнчлэн дэлхийн нүүрстөрөгчийн эргэлтэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг далай бол байгалийн хэмжээлшгүй их хүч юм. Гэхдээ хүний үйл ажиллагаа далайн химийн бүтцийг үндсээр нь өөрчилсөн. 1980-аад оны сүүлээс хойш ил задгай далайн гадаргын усны 95 хувь нь хүчиллэг болсон байна. Далай нь бидний гаргаж буй нүүрстөрөгчийн давхар ислийн (CO2) 30 орчим хувийг шингээж, далайн усны рН-ийг бууруулдаг. Энэ процессыг далайн хүчиллэгжилт гэж нэрлэдэг. Агаар мандлын нүүрстөрөгчийн давхар ислийн (СО2) хэмжээ үйлдвэржилтийн өмнөх үеийнхээс 50 хувиар нэмэгдсэн тул асуудал улам бүр дордсоор байна.

pH ба хүчлийн хэмжээ гэж юу вэ?

рН нь шингэн уусмалын хүчлийн хэмжээ эсвэл суурь чанарыг илэрхийлдэг хэмжүүр юм. Уусмалын рН нь устөрөгчийн ион (H+) ба гидроксил ионуудын (OH-) концентрацийг 0-ээс 14 хүртэлх масштабаар илэрхийлдэг. Цэвэр усны рН нь 7 байдаг бөгөөд саармаг - хүчиллэг ч биш, суурь ч биш, H+ ба OH-ийн агууламж ижил байдаг. 7-оос доош рН-тай уусмал нь хүчиллэг, харин 7-аас дээш рН-тэй уусмал нь суурь юм. РН-ийн хэмжүүр нь логарифм учраас нэг рН нэгж буурах нь хүчиллэгийг арав дахин ихэсгэдэг.

Далай бол бага зэрэг суурь юм. 18-19-р зууны аж үйлдвэрийн хувьсгалаас өмнө далайн дундаж рН ойролцоогоор 8.2 байсан. Өнөө үед далайн дундаж рН нь 8.1 байна. Энэ нь одоогийн байгаа далай нь үйлдвэрлэлийн хувьсгалаас өмнөх үеийнхээс 30 орчим хувиар илүү хүчиллэг болсон гэсэн үг юм. 2100 он гэхэд далайн рН ойролцоогоор 7.8 болон буурч, далай 150 хувиар илүү хүчиллэг болж, бүх далайн амьтдын тал хувьд нөлөөлнө гэж Уур амьсгалын өөрчлөлтийн асуудал хариуцсан Засгийн газар хоорондын мэргэжилтний хороо (Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)) зургаа дахь үнэлгээний тайландаа дурджээ.

Далайн хүчиллэгжилт нь далайн экосистемд заналхийлэл болж байгаа бөгөөд энэ нь орлого, хоол тэжээлийн эх үүсвэр болсон далайд тулгуурладаг хүн амд бас нөлөөлж байна. Гурван тэрбум гаруй хүмүүсийн амьжиргаа нь далай, эрэг орчмын биологийн төрөл зүйлээр хангагддаг.

Далайн экосистемийн хувьд далайн хүчиллэгжилт нь өндөр хүчиллэг, карбонатын ион (CO32-) бага байх гэсэн хоёр талын сорилтыг дагуулдаг. Хясаа, хавч, далайн хясаа, хавч, шүрэн зэрэг шохойжуулагч организмд хясаа, араг ясыг барьж, арчлахад CO32 шаардлагатай байдаг. Цаашилбал, рН буурах тусам далайн хясаа, араг яснууд илүү амархан уусдаг болохыг судалгаагаар тогтоожээ. Эрдэмтэд шохойждог организмууд хүчиллэгжилтэд хэр зэрэг өртөж, зарим организм бусдаас илүү мэдрэмтгий байж болохыг судалж байна.

Илүү хүчиллэг нөхцөлийг даван туулахын тулд далайн организмуудын зарцуулсан энерги нь нөхөн үржихүй, өсөлт зэрэг физиологийн үйл явцад зарцуулагдах энергийг бууруулж, хүнсний гинжин хэлхээний тогтвортой байдалд заналхийлж, экосистемийн тогтвортой байдал, загас агнуур, аялал жуулчлал зэрэг эдийн засгийн үйл ажиллагаанд сөргөөр нөлөөлж болзошгүй юм.

Эх сурвалж: https://www.iaea.org/newscenter/news/what-is-ocean-acidification